ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΠΤΑ ΑΓΝΩΣΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (ΦΩΤΟ)

                         


        Η δράση   «Αόρατα μνημεία…Ψηφιακή μνήμη» αποκαλύπτει επτά, εν πολλοίς αγνώστους, αρχαιολογικούς θησαυρούς που μαρτυρούν τη μακραίωνη ιστορία της πόλης.

Αλεξίας Καλαϊτζή

Θαμμένα κάτω από πολυκατοικίες, κρυμμένα σε υπόγεια ξενοδοχείων ή ακόμα και παρατημένα σε δρόμους της Θεσσαλονίκης χωρίς καμία επιγραφή, βρίσκονται επτά αρχαιολογικοί θησαυροί που αποκαλύπτουν τη μακρά ιστορία της πόλης.

Τα πολύτιμα και σπάνια μνημεία, τα οποία μαρτυρούν το πέρασμα Ρωμαίων, Χριστιανών Μουσουλμάνων και Εβραίων από την πόλη και σηματοδοτούν την πορεία της Θεσσαλονίκης σε διάφορες χρονικές περιόδους, παραμένουν αφανή, ανεκμετάλλευτα και εν πολλοίς άγνωστα για την πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης.
Ένας οικισμός που χρονολογείται 8000 χρόνια πριν, ψήγματα ναών από την περίοδο της παλαιοχριστιανικής περιόδου, εβραϊκοί τάφοι αλλά και πολυτελή ρωμαϊκά λουτρά είναι κάποια από αυτά τα μνημεία, τα οποία άλλοτε ανακαλύφθηκαν στη διάρκεια ανασκαφών και άλλοτε τυχαία κατά την ανοικοδόμηση κτιρίων, όπως αυτό της Νομικής του ΑΠΘ.
Στην ανάδειξη επτά τέτοιων μνημείων στοχεύει η δράση «Αόρατα μνημεία…Ψηφιακή μνήμη» που πραγματοποιείται στην πόλη από σήμερα 24 Σεπτεμβρίου έως και τις 2 Οκτωβρίου, στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Στη διάρκεια της δράσης, δίπλα στα επτά μνημεία θα υπάρχουν αφίσες με QR codes τα οποία θα μπορούν να «διαβαστούν» μέσω smartphones ή tablets και τα οποία θα περιέχουν πληροφορίες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό από την ιστορία των αρχαιολογικών τόπων.

Παρά τη σημασία των περισσοτέρων αυτών, τα μνημεία διατηρήθηκαν σε υπόγεια και η πρόσβαση σε αυτά είναι εξαιρετικά δύσκολη.
Δείτε ποιοι είναι οι αρχαιολογικοί αυτοί θησαυροί:

1. Βασιλική Αγίας Σοφίας
Όλοι γνωρίζουν το ναό της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη. Λίγοι όμως γνωρίζουν πώς κάτω από την εκκλησία που βρίσκεται τώρα σε αυτό το σημείο, προϋπήρχε ένας παλαιότερος ναός ο οποίος που μάλιστα ήταν αρκετά μεγαλύτερος από τον σημερινό. Πρόκειται για μια μεγάλη βασιλική, δηλαδή δημόσιο κτίριο που μετά τον 4ο αιώνα προσαρμόστηκε στις ανάγκες των Χριστιανών, μήκους 115 μέτρων και πλάτους 53, που αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες της παλαιοχριστιανικής περιόδου και χρονολογείται στον 5ο αι. μ. Χ.
Ενδιαφέρον έχει ότι ο μικρότερος σε μήκος σημερινός ναός της Αγίας Σοφίας έχει το ίδιο περίπου πλάτος με την παλαιότερη εκκλησία, και ακολουθεί τους παλαιότερους τοίχους. Στην ανασκαφή που έγινε το 1961 - 62 στην οδό Πρίγκηπος Νικολάου 1, τη σημερινή Αλ. Σβώλου, βρέθηκε μέρος της κόγχης του ιερού, καθώς και τμήματα των θρόνων των ιερέων.
Τα ευρήματα αν και ήταν εντυπωσιακά, διατηρούνται στο υπόγειο πολυκατοικίας. Ένα ακόμη τμήμα της διατηρείται στην αυλή της κρύπτης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Η κρύπτη ήταν αρχικά ρωμαϊκό λουτρό («νυμφαίο») που μετατράπηκε σε βαπτιστήριο για τις ανάγκες της παλαιότερης εκκλησίας. Ένας από τους κίονες του βαπτιστηρίου διατηρείται στη θέση του μέχρι σήμερα.

2. Στήλη Όφεων Yilan Mermer
Η στήλη που στέκεται παραμελημένη και κακοπαθημένη στο πεζοδρόμιο στη συμβολή Αγ. Δημητρίου και Σουρή, έξω από τη ΔΕΗ προέρχεται από την εποχή της 'Υστερης Αρχαιότητας (4ος – 6ος αι. μ. Χ.). Είναι το βάθρο κίονα που στήριζε τον ανδριάντα του αυτοκράτορα και βρισκόταν σχεδόν πάντοτε στην ίδια θέση από τη στιγμή που στήθηκε. Τέτοια μνημεία ήταν πολύ διαδεδομένα σε όλη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Το συγκεκριμένο αποτελεί σημαντική μαρτυρία για τη στρατηγική σημασία της πόλης αυτή την περίοδο.
Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου η στήλη ονομαζόταν “το μάρμαρο του φιδιού”, απηχώντας κάποια λαϊκή δοξασία. Σηματοδοτούσε δε μια πλατεία γνωστή ως “Πλατεία των Όφεων”. Μια σειρά από φωτογραφίες, κυρίως από τις αρχές του 20ού αιώνα, απεικονίζουν τη στήλη πάνω στο ψηλό βαθμιδωτό της κρηπίδωμα να λειτουργεί ως φανοστάτης και δίπλα της να σώζεται μια κρήνη.
Στα 1975 λόγω της διάνοιξης της οδού Αγίου Δημητρίου το μνημείο, μετά από σύντομη ανασκαφή, αποκολλήθηκε από την αρχική του θέση και τοποθετήθηκε πέντε μέτρα βορειότερα, στο σημείο που την συναντάμε και σήμερα.

3. Ιππόδρομος της Θεσσαλονίκης
Ο Ιππόδρομος της Θεσσαλονίκης, αν και αόρατος σήμερα, είναι περιβόητος για τη σφαγή 7000 Θεσσαλονικέων μετά από εντολή του Θεοδοσίου Α΄ το 390 μ. Χ.
Το οικοδόμημα είχε εντυπωσιακό μέγεθος: μήκος περίπου 450μ. και πλάτος 95μ. Χτίστηκε ως μέρος του Γαλεριανού συγκροτήματος και στο βόρειο καμπύλο τμήμα του σχηματίζονταν δώδεκα χώροι που πλαισίωναν την κεντρική είσοδο και χρησίμευαν για τη στάθμευση και εκκίνηση των αρμάτων. Η ανατολική πλευρά του Ιππόδρομου χρησιμοποιούσε το ανατολικό τείχος της πόλης για τη διαμόρφωση των κερκίδων ενώ στη δυτική πλευρά υπήρχε το θεωρείο του αυτοκράτορα. Η είσοδος για τους θεατές των αγώνων υπήρχε στη σφενδόνη, δηλαδή στο νότιο κυκλικό τμήμα του, στα όρια της σημερινής οδού Μητροπόλεως.
Ο στίβος του πρώην Ιππόδρομου με την πάροδο των χρόνων δεν καταλήφθηκε από κτίρια, αλλά μετατράπηκε σε μια μακρόστενη πλατεία που διατηρήθηκε έως τις μέρες μας και πήρε το όνομα του. Η κατασκευή του τοποθετείται στις αρχές του 4ου μ. Χ. αιώνα, ενώ σύμφωνα με τις γραπτές πηγές συνέχισε να λειτουργεί τουλάχιστον μέχρι τον 7ο αι. μ. Χ.


4. Νεολιθικός οικισμός στη ΔΕΘ
Είθισται η ιστορία της πόλης της Θεσσαλονίκης να ξεκινά με την ίδρυσή της το 315 π. Χ. από τον Κάσσανδρο. Στην πραγματικότητα όμως η ιστορία της πόλης πηγαίνει αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν από αυτή την χρονολογία.
Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες για την πρώτη αυτή περίοδο είναι λίγες και σπάνιες και αποτελούνται κυρίως από τυχαία ευρήματα σωστικών ανασκαφών. Ένα τέτοιο τυχαίο εύρημα είναι και ο προϊστορικός οικισμός που εντοπίστηκε στο χώρο της ΔΕΘ το 1992-93 κατά την ανέγερση του Βελλίδειου συνεδριακού κέντρου, και ο οποίος χρονολογείται περίπου 8000 χρόνια πριν.
Σε μία έκταση περίπου 800 τετραγωνικών μέτρων οι αρχαιολόγοι εντόπισαν λάκκους σε διάφορα μεγέθη και σχήματα που χρησιμοποιούνταν ως χώροι για απορρίμματα, ως αποθήκες και ως ημιυπόγειες κατοικίες. Τα ευρήματα ήταν πήλινα αγγεία, εργαλεία από πέτρα και οστό, εργαλεία υφαντικής και κοσμήματα. Ο οικισμός αυτός είναι η αρχαιότερη γνωστή εγκατάσταση ανθρώπων στην περιοχή όπου, πολύ αργότερα, αναπτύχθηκε η πόλη της Θεσσαλονίκης.



5. Ρωμαϊκό λουτρό
Στη λεωφόρο Εγνατία στο ύψος της πλατείας Αντιγονιδών διατηρείται στο υπόγειο του ξενοδοχείου Mandrinο, τμήμα λουτρών των ρωμαϊκών χρόνων. Οι τοίχοι του σώζονται σε ύψος 0,80 μ., αλλά το πιο εντυπωσιακό εύρημα είναι το ψηφιδωτό δάπεδο της αίθουσας του.
Το ψηφιδωτό απεικονίζει παράσταση με τέθριππο αγωνιστικό άρμα ενώ στο μπροστινό μέρος της παράστασης του ψηφιδωτού υπάρχουν τρεις «πίνακες» που απεικονίζουν γυναικεία πορτρέτα. Το μνημείο φέρει ακόμα και μια επιγραφή, η οποία αναφέρεται στα Πύθια, δηλαδή στους αγώνες προς τιμή του Απόλλωνα, που άρχισαν να γίνονται στη Θεσσαλονίκη λίγο πριν τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ.
Τα ψηφιδωτά αποκολλήθηκαν και μεταφέρθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης όπου και εκτίθενται. Χρονολογούνται στον 3ο αι. μ. Χ.



6. Cubiculum (ταφικό κτίσμα)
Στο χώρο ανάμεσα στο κτίριο Διοίκησης του ΑΠΘ και το κτίριο της Νομικής, διατηρείται ένα ιδιαίτερο ταφικό κτίσμα. Πρόκειται για ένα cubiculum. Στη μία του πλευρά είχε κτιστό υπόγειο δρόμο και σχημάτιζε στο εσωτερικό του θαλάμου του τρία αρκοσόλια, δηλαδή θέσεις για την τοποθέτηση σαρκοφάγων. Στους τοίχους του θαλάμου διασώθηκε ζωγραφική διακόσμηση.
Ο τάφος αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια της θεμελίωσης του κτιρίου της Νομικής Σχολής τη δεκαετία του 1960. Λίγο δυτικότερα βρέθηκε και δεύτερο ταφικό κτίσμα το οποίο δεν είναι πλέον ορατό. Το μνημείο αυτό αποτελεί μέρος του Εβραϊκού νεκροταφείου της πρώτης κοινότητας των Εβραίων της πόλης. Στην μαρμάρινη πόρτα του υπήρχε μία χαραγμένη μια επιγραφή, η οποία ανέφερε: «Βενιαμής ω κε Δομέτιος» δηλαδή «Βενιαμής ο οποίος [λέγεται] και Δομέτιος».
Από την επιγραφή αυτή, συμπεραίνουν οι ειδικοί ότι όποιος ενταφιάστηκε εκεί ήταν μέλος της εβραϊκής κοινότητας. Το μνημείο χρονολογείται στο πρώτο μισό του 4ου αι. μ.Χ.



7. Ναός Σέργιου Πραγαμά
Στην οδό Μπαλταδώρου 8, στο μικρό δρόμο στο κέντρο της πόλης, κρύβεται ένας ακόμα αρχαιολογικός θησαυρός: ο ναός του Σέργιου Πραγαμά. Ο ναός είναι υπόγειος σήμερα και εντοπίστηκε στα 1888 κατά την διάνοιξη φρεάτιου.
Πρόκειται για ένα μικρό λατρευτικό οικοδόμημα που ιδρύθηκε στη θέση Ρωμαϊκού λουτρού. Στον δεξί τοίχο διασώθηκε ψηφιδωτή επιγραφή που αναφέρει τον Σέργιο Πραγαμά. Ο ναός χρονολογείται στον 5ο αι. μ. Χ. και αποτελεί ένα από τα πρώτα μνημεία αφιερωμένα στη χριστιανική λατρεία στην πόλη.
Αν και η Αρχαιολογική Υπηρεσία περιέλαβε το ναό στο χωροταξικό σχέδιο της Θεσσαλονίκης, τελικά το 1970 χτίστηκε οικοδομή και ο ναός διατηρήθηκε σε αρκετά μεγάλο βάθος με αποτέλεσμα η πρόσβαση σε αυτόν να είναι δύσκολη.

 
«Νομίζω ότι οι Θεσσαλονικείς γνωρίζουν συγκεκριμένα μνημεία αλλά η βιωματική τους σχέση με τους αρχαιολογικούς τόπους της πόλης δεν είναι αυτή που θα μπορούσε να είναι», δήλωσε στη Voria.gr ο επιστημονικά υπεύθυνος της δράσης και καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, Κώστας Κωτσάκης. Στόχος της δράσης, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι με τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας οι πολίτες να γνωρίσουν τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της πόλης και να διαμορφώσουν μια έντονη, ζωντανή σχέση με αυτούς. «Η προστασία των μνημείων εξαρτάται από το ενδιαφέρον μας για αυτά. Αλλιώς μαραίνονται και πεθαίνουν, όπως συμβαίνει και με τους ανθρώπους» πρόσθεσε ο καθηγητής.

Πηγή: http://www.voria.gr/article/epta-agnosta-mnimia-tis-thessalonikis-zontanevoun-me-ena-klik